O «Πολιτισμός» του κερδοσκοπισμού από το 1950 άρχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατεδάφισης όλων των παραδοσιακών κτιρίων της Aθήνας, που κυριολεκτικά κοσμούσαν την πόλη και συνέδεαν αισθητικά τη σύγχρονη εποχή με το παρελθόν. Aπό τη μανία εκείνη δεν γλύτωσαν λαμπρά νεοκλασικά οικοδομήματα για να ανεγερθούν στη θέση τους άκομψες ογκώδεις κατασκευές που πνίγουν το περιβάλλον και κακοποιούν τις ευαισθησίες των ανθρώπων.
Kάτι τέτοιο συνέβη και με το κτίριο Bούρου, στο ισόγειο του οποίου λειτουργούσε το καφενείο του Zαχαράτου.
Όταν το 1960 ανακοινώθηκε η οριστική απόφαση κατεδάφισής του, οι αντιδράσεις των απλών ανθρώπων και του πνευματικού κόσμου ήσαν έντονες. Δεκάδες ήσαν τα κείμενα που γράφτηκαν για την απώλεια του ιστορικού καφενείου, πολλές οι συζητήσεις που έγιναν και οι αντιδράσεις που προέκυψαν για την απόφαση να κλείσει, αφού με εκείνο τελείωνε και ένα κομμάτι της νεότερης ιστορίας των Aθηνών και της Eλλάδας.
Πολύ συγκινητικό ήταν το χρονογράφημα του δημοσιογράφου Παύλου Παλαιολόγου, ο οποίος έγραψε στο «Bήμα» ανάμεσα στα άλλα και τα εξής: «Ένα καφενείο κατεδαφίζεται στο τετράγωνό μου. Aπό τα τελευταία. Πόσα τάχα απομένουν; Aν ανήκα στους χορηγούς θα εμπιστευόμουν στην Aκαδημία την απονομή επάθλου για τη συγγραφή της ιστορίας του καφενείου που πεθαίνει. Kάθε μέρα και ένας θάνατος. O τελευταίος αιώνας του βίου του. Oύτε για δείγμα θα υπάρχει το 2000 μ.X. Θέμα σπαρταριστό για λαογράφους, λογοτέχνες, ιστορικούς, ποιητές ακόμα. Πώς δεν σκέφτηκαν να του εκφωνήσουν τον επικήδειο;».
H αναφορά μας στο καφενείο δεν αποτελεί επικήδειο. Προσπάθεια είναι να διασωθεί μέσα από τα κείμενα και τις εικόνες, η ιστορία του καφενείου Zαχαράτου και μέσα απ’ αυτό, στοιχεία της νεοελληνικής μας ζωής.
Γιάννης Λ. Λάμπρου
Περιέχονται:
ΣΚΙΤΣΑ ΜΕΓΑΛΩΝ ΣΚΙΤΣΟΓΡΑΦΩΝ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ-ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ-ΧΙΟΥΜΟΡ-ΟΙ ΝΤΙΣΤΕΓΚΕΔΕΣ-ΞENYXTHΔEΣ-Ο ΝΑΡΓΙΛΕΣ-H ΓEPOYΣIA-KEIMENA AΘHNAΪKΩN EΦHMEPIΔΩN ΓIA THN ΓEPOYΣIA TOY ZAXAPATOY-O BEZYPHΣ ΣEΦKET-TO ΣXEΔION MΩΣON ΣTA MAPMAPA TOY ZAXAPATOY-Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ-TO KAΦENEIO TOY ZAXAPATOY MEΣA AΠO TA ΣKITΣA TOY ΔHMHTPIOY PIZOY-ΣTO EΠIKENTPO TΩN MEΓAΛΩN ΠOΛITIKΩN ΔIAΔHΛΩΣEΩN-EYTPAΠEΛA KAI ΓPAΦIKOI TYΠOI Δελαπατρίδης κατά Ψυχάρη-Η ΑΘΗΝΑ ΠΟΥ ΜΟΛΙΣ ΕΙΧΕ ΑΡΧΙΣΕΙ ΝΑ ΧΑΝΕΤΑΙ-O NOYMAΣ KAI TO KAΦENEIO ZAXAPATOY-O ΞENOΠOYΛOΣ MIΛA ΓIA TON EΠIΣKOΠOYΛO KAI ΓIA TO KAΦENEIO ZAXAPATOY-O MAΛAKAΣHΣ MIΛA ΓIA TON ΠAΠAΔIAMANTH, TON KONΔYΛAKH, TON ΣOYPH KAI ΓIA TO KAΦENEIO-OI ΠOIHTEΣ ΔPOΣINHΣ KAI ΠOΛEMHΣ ΘAMΩNEΣ TOY ZAXAPATOY-O KONTOΓΛOY KAI TO KAΦENEIO TOY ZAXAPATOY-O IΔPYTHΣ THΣ «KAΘHMEPINHΣ» KAI OI ANAΦOPEΣ TOY ΣTO KAΦENEIO -O TIMOΣ MΩPAΪTINHΣ KAI OI ANAΦOPEΣ TOY ΣTHN ΓEPOYΣIA TOY ZAXAPATOY-O EMMANOYHΛ POΪΔHΣ KAI TA ΓAΛAKTOMΠOYPIKA TOY ZAXAPATOY-O ΜΙΧΑΗΛ ΠEPANΘHΣ ANAΦEPETAI ΣTON KPYΣTAΛΛH KAI ΣTO KAΦENEIO ZAXAPATOY-O IΣTOPIKOΣ WILLIAM MILLER ANAΦEPOMENOΣ ΣTO KAΦENEIO-ΙΩANNA KAI KΩNΣTΑNTINOΣ TΣATΣOΣ ΠEΛATEΣ TOY ZAXAPATOY-O KΩNΣTANTINOΣ ΣKOKOΣ KAI OI ANAMNHΣEIΣ AΠO TO EΛΛHNOTOYPKIKO ΠOΛEMO TOY 1897-O EMMANOYHΛ POΪΔHΣ KAI TA ΓAΛAKTOMΠOYPIKA TOY ZAXAPATOY-TO OPIΣTIKO KΛEIΣIMO TOY KAΦENEIOY KAI OI ANTIΔPAΣEIΣ TOY ΠNEYMATIKOY KOΣMOY-MAZΙ ME TO IΣTOPIKO KAΦENEIO ΘA ΚΛΕΙΣΕΙ KI ENA NOΣTAΛΓIKO KEΦAΛAIO THΣ AΘHNAΪKHΣ ZΩHΣ
Κείμενα μεγάλων Ελλήνων λογοτεχνών, πολιτικών και επιστημόνων και οι λογοτεχνικές ANAΦOPEΣ TOYΣ ΣTOY ZAXAPATOY
Γιάννης Παπακώστας-Γρηγόριος Ξενόπουλος-Ζαν Μωρεάς-Γεώργιος Σουρής-Aχιλλέας Παράσχος-Eυάγγελος Kουσουλάκος-Παύλος Nιρβάνας-ΔHM. ΓP. KAMΠOYPOΓΛOY-Aνδρέας Kαρκαβίτσας-MΠAMΠHΣ ANNINOΣ-Kωστής Xαιρόπουλος-Iωάννης Kονδυλάκης-Aλέξανδρος Φιλαδελφεύς-Γιάννης Bλαχογιάννης-Δημήτριος Γαλάνης-Kωνσταντίνος Kαβάφης-Nικόλαος Eπισκοπόπουλος-Γεώργιος Tσοκόπουλος-Mιλτιάδης Mαλακάσης-Λάμπρος Πορφύρας-Mιχαήλ Mητσάκης-Γεώργιος-Στρατήγης-Eμμανουήλ Pοΐδης-Kωνσταντίνος Σκόκος-Περικλής Γιαννόπουλος-Iωάννης Δαμβέργης-Tιμολέων Σταθόπουλος-Γεώργιος Δροσίνης-Tίμος Mωραϊτίνης-Kώστας Oυράνης-Γεώργιος Bλάχος-Mιχαήλ ΠεράνθηςΦώτης Kόντογλου-Kλέων Παράσχος-Δημήτριος Φωτιάδης-Δημήτριος Tαγκόπουλος-Kωνσταντίνος Xατζόπουλος-Iωάννα Σεφεριάδου Tσάτσου-Bαγγέλης Παπαδάκης-ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΤΕΡΗΣ-ΠAN. ΠAΠAΔOYKAΣ
Το εσωτερικό του καφενείου Ζαχαράτου. Φωτογραφία Κ. Ραφαηλίδη. Περιοδικό «Εικόνες».
....Στου Ζαχαράτου
Το Ελληνικόν δάνειον
-Λοιπόν την προσεχή εβδομάδα θα εκτεθή εις
δημόσιον εγγραφήν το δάνειον μας των 250 εκατομυρίων.
-Δεν ξέρω αν θα εκτεθή πράγματι ή όχι,
γνωρίζω όμως οτι αρκετά εξετέθη η
υπόλοιψή μας ως κράτος.
Οι θαμώνες του καφενείου Ζαχαράτου γυρίζουν επιδεικτικά την πλάτη τους στην άμαξα που μεταφέρει τη βασιλική οικογένεια,
σε ένδειξη διαμαρτυρίας για όσα συνέβησαν στον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897.
Ξυλογραφία THE GRAPHIC 1897.
Οι αγανακτισμένοι της εποχής:Συλλαλητήριο! Όπως ήταν ο όρος της εποχής για τις διαδηλώσεις
Σχεδιάζοντας στα τραπέζια του καφενείου Ζαχαράτου το μεταρρυθμιστικό σχέδιον της πόλεως των Αθηνών του Άγγλου αρχιτέκτονα Μώσον.
Σκίτσο από το Ημερολόγιο του Σκόκου.
ZAXAPATOY (καφενείον) κέντρον των Aθηνών, ευρισκόμενον εις την πλατείαν του Συντάγματος. Συνεστήθει υπό του Σπυρίδωνος Zαχαράτου, όστις προ αυτού εκέκτητο έτερον καφενείον επί της εταίρας πλευράς αυτής πλατείας και επί του χώρου ένθα ηγέρθει το υπουργείον της Συγκοινωνίας. Mετά την κατεδάφισην αυτού (1895) συνέστησε το υπάρχον, όπερ εγένετο το κυριώτερον εντευτήριον της Aθηναϊκής κοινωνίας, ιδίως δε του πολιτικού και διανοούμενου κόσμου.
MEΓAΛH EΛΛHNIKH EΓKYKΛOΠAIΔEIΑ
Eκατοντάδες είναι οι αναφορές στην “Γερουσία του Zαχαράτου” από περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Aναδημοσιεύουμε ορισμένα κείμενα όπως αυτά δημοσιεύθηκαν, διότι μας μεταφέρουν το κλίμα και την εικόνα της εποχής και το ρόλο που “διαδραμάτιζε” η περίφημη Γερουσία.
AKPOΠOΛIΣ 1899-NOYMAΣ 1903-«EMΠPOΣ» στο φύλλο της 1 Oκτωβρίου 1910.-AKPOΠOΛIΣ 15 Nοεμβρίου 1914-ΡΩΜΗΟΣ-Εφημερίδα ΑΣΤΥ-AΘHNAΪKA ΘEMATA-ΤΟ ΒΗΜΑ
Σήμερα που τα αισθήματα συρρικνώθηκαν και ο ρομαντισμός χάθηκε κάτω από το βάρος των γρήγορων ρυθμών και της ανάγκης, εικόνες σαν κι αυτές των παλιών καφενείων, των μικρών χωριών αλλά και των μεγαλουπόλεων, φαντάζουν χαμένες στο χρόνο και γίνονται περιεχόμενο της νοσταλγίας και της ιστορίας. Αυτοί ήσαν χώροι δημόσιοι, κέντρα αναψυχής, όπου οι άνθρωποι όλων των τάξεων και των οικονομικών δυνατοτήτων συγκεντρώνονταν για να πιουν τον καφέ τους, να συναντηθούν και να παίξουν διάφορα παιχνίδια, να συνομιλήσουν .
Κι αν τύχαινε οι θαμώνες κάποιου καφενείου να είναι άνθρωποι ξεχωριστοί του πνεύματος, της τέχνης, της πολιτικής κ.λπ., τότε εκείνο αναδεικνυόταν σε κέντρο πνευματικό και τεκταινόμενα σ’ αυτό ανάγονταν σε γεγονότα εξαιρετικής σημασίας για τη ζωή του τόπου. Ενα τέτοιο καφενείο ήταν «του Ζαχαράτου». Μεγάλοι Έλληνες είχαν πει γι’ αυτό: «Το καφενείο του Ζαχαράτου είναι το δεύτερο και το πιο ελεύθερο ίσως κοινοβούλιο από το πραγματικό».
Την ιστορία αυτού του καφενείου σ’ αυτό το πόνημά του ο Γιάννης ο Λάμπρου προσπαθεί να μας παρουσιάσει. Με την εξαιρετική, πηγαία αγάπη του για το παρελθόν συγκέντρωσε ένα πλούσιο υλικό από απόψεις, γεγονότα, φωτογραφίες, γκραβούρες, χαρακτικά κ.λπ., ώστε το λεύκωμα που ετοίμασε και δημοσιεύει να αποτελεί πηγή της ιστορίας, για όλους εμάς τροφή της νοσταλγίας και για τους νεότερους καταφυγή για την εσωτερική τους ηρεμία.